Aylva State te Ternaard

Ligging	Deze State lag in Ternaard, gemeente Dongeradeel, ten oosten van de dorpskom.
Andere benamingen	Het Slot of adellijk huis de Spijker
Ontstaan	De State werd rond 1658 gebouwd.
Geschiedenis	In de oudste archieven wordt alleen gesproken over een korenschuur (Spiker), en daarna over een boerderij. Omdat Douwe van Aylva en na zijn dood diens weduwe Luts, "de Vrouwe van Herwey", op Herwey bleven wonen en als tegenwicht tegen de bruidsschat voor zijn dochter Lucia, liet Douwe rond 1658 voor zijn zoon Ernst Sicco een tweede adellijk huis te Ternaard bouwen. Dit kwam op de plaats, waar de boerderij "De Spyker" stond, vlak ten oosten van de kerk. De naam "Spyker" heeft niets met spijker te maken, maar het is een verbastering van het Latijnse spicarium, dat korenschuur betekent. In eerste instantie worden het Slot en de boerderij apart genoemd in de archieven, maar later, omdat beide in eigendom waren van één eigenaar, werden de namen van beide gebouwen samen gevoegd en werd er in de kohieren voortaan gesproken van ‘het adellijk huis de Spijker’. Ernst Sicco trouwde in 1658 met Anna van Cammingha. Hij heeft vooral in 1672 naam gemaakt, toen hij als voorzitter van Gedeputeerde Staten een kloeke houding aannam en heeft gezorgd, dat Friesland niet als Overijssel eerloos capituleerde. Hoewel anti-Oranje­gezind heeft dit hem niet weerhouden in de kritieke dagen nauw met stadhouder Willem III samen te werken, toen het er om ging het Gemenebest van de Nederlanden te redden van de Fransen, Engelsen, Munstersen en Keulsen. Hun zoon Ernst volgde hem in 1678 als grietman op. Deze was gehuwd met Elisabeth van Aylva, dochter van Hans Willem. Uit de boedelscheiding van 1720 na de dood van Ernst blijkt dat bij het huis onder meer een brouwerij behoord heeft. De volgende bewoner van het huis werd hun zoon Ulbe Jan, die een militaire loopbaan volgde. Na de dood van Ulbe Jan in 1760 vererfde het slot aan zijn broer Hessel Douwe Ernst, die op Hania State in Holwerd woonde. Het huis stond enige tijd leeg, maar werd later door zijn erfgenamen verhuurd aan Eyso de Wendt, die een tijdlang grietman van Westdongeradeel was. Ook Coert van Beijma, de bekende patriot, heeft er gewoond. De laatste Aylva die het huis bezat was Sicco Douwe Ernst, na wiens dood in 1807 het huis verkocht werd, te weten de 'herenhuizinge, het erf en de halve grachten'. In de beschrijving wordt nu geen poort meer genoemd, dus die zal voor 1807 afgebroken zijn. Overigens moet het Slotje tegen die tijd ook al behoorlijk in verval zijn geweest. Het goed kwam in handen van Douwe Sybes Wiersma, die het in de loop der jaren blijkbaar heeft opgeknapt, want hij verkocht het in 1822 aan de vroed- en heelmeester Cornelis Kools. Het huis bestond toen uit drie kamers en een schuur en bleef met enige wisselingen in handen van de geneesheren van Ternaard, laatstelijk van dokter Bokma de Boer, die het aan de plaatselijke notaris verkocht. De volgende notaris, mr. Witteveen, liet het huis in 1882 afbreken en vervangen door een moderne woning dat later het ‘Aylva Slot’ of gewoon ‘Het Slot’ wordt genoemd. Ook deze woning is al afgebroken. Van de State is een afbeelding bewaard gebleven die door J. Stellingwerf in 1723 werd gemaakt. Onder de tekening staat de volgende tekst: "’t Slot Aijlva State te tennaert in Westdongeradeel behoort Douwe van Aijlva grietman van kollumerland 1723". Daarin is "Aylva State" in potloodschrift vermeld en vrij zeker door Stellingwerf ter plekke genoteerd. De rest van de tekst is in inkt geschreven in een ander handschrift en vrijwel zeker veel later door een andere persoon vermeld. De heer P. de Haan schrijft daaromtrent: "In het jaar dat Stellingwerf de tekening maakte was Douwe van Aylva echter de eigenaar van het Slot Herweij. De conclusie die men vroeger trok was dat het dus een afbeelding betrof van dit slot. Maar in 1806 wordt door de plaatselijke schoolmeester geschreven dat Slot Herweij 40 (!!) vertrekken had in het toen royaal ingerichte huis. Maar bij de verkoop van Het adelijk huis de Spijker in 1822 bestond dat Slotje slechts uit drie kamers en een schuur, waarmee waarschijnlijk de oorspronkelijke Spijker wordt bedoeld. Slot Herweij is dus vele malen groter geweest dan het adellijk huis de Spijker. Ook is bekend dat er een afbeelding van Groot Aylva is of geweest is. Tegenwoordig wordt dan ook algemeen aangenomen dat de verdwenen afbeelding het grote Slot Herweij (Groot Aylva) betreft en de bekende tekening het kleine adellijk huis de Spijker (’t Slot Aijlva State)". Dat dan in het later in inkt aangevulde onderschrift een fout is gemaakt is niet uitzonderlijk. Van de afbeeldingen van Stellingwerf en/of de onderschriften is bekend dat die lang niet altijd correct zijn. De State die we op de afbeelding zien, staat op een omgracht terrein, dat via een brug met poortgebouw te bereiken was. Dit poortgebouw had rolwerkgevels en stamt daarom uit de eerst helft van de 17e eeuw. Over de gracht was nog een tweede smalle brug aangebracht, waarover men direct bij een zijingang van de State uitkwam. De State zelf was een langgerekt gebouw van slechts één bouwlaag en werd gedekt door een schildkap. De eenvoudige State stamt mogelijk uit dezelfde periode als het poortgebouw, maar kan ook iets ouder zijn. Het huis was niet symmetrisch, want de toegang tot de State werd gevormd door een grote poortingang, die zich iets naast het midden bevond, met daarboven een uitgemetselde halsgeveltop. Links en rechts van de ingang bevinden zich twee ramen: links 2 smalle ramen met luiken en rechts 2 kruisvensters met luiken en glas-in-lood.
Bewoners	1658 Ernst Sicco van Aylva 1678 - 1712 Ernst van Aylva 1712 - 1760 Ulbe Jan van Aylva 1760 Hessel Douwe Ernst van Aylva erven Hessel Douwe Ernst van Aylva; huurders Eyso de Wendt en later Coert van Beijma en ca. 1800 dominee Joha - 1807 Sicco Douwe Ernst van Aylva 1807 - 1822 Douwe Sybes Wiersma 1822 Cornelis Kools dokter Bokma de Boer ca. 1882 notaris mr. Witteveen
Huidige doeleinden	Op de plaats van dit huis staat tegenwoordig het bejaardencentrum ‘De Spiker’.
Opengesteld	Dit bejaardentehuis is (natuurlijk) niet vrij toegankelijk.
Foto's
Bronnen	Tekst: Jan Leemburg P. de Haan, Het Slot of adelijk huis de Spijker A. Algra, De historie gaat door het eigen dorp O. Santema, Alde doarpsgesichten, ca. 1965 P.N. Noomen, De stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners, 2009 Herma M. van den Berg, De monumenten van geschiedenis en kunst, Noordelijk Oostergo, De Dongeradelen De website hisgis Aantekeningen archief J. Leemburg Website van Simon Wierstra Afb. 1: Stinsen en States, Adellijk wonen in Friesland, 1992 Afb. 2: archief J. Leemburg Foto 1: Jan Leemburg