Bonga State te Holwerd

Ligging	De stins stond net ten oosten van de bebouwde kom van Holwerd, gem. Dongeradeel.
Andere benaming	Buwinga
Ontstaan	De oorspronkelijke stins dateert uit de middeleeuwen.
Geschiedenis	Van de stins van Bonga is de laatmiddeleeuwse kelder bewaard gebleven. Het was de woonplaats van een of meerdere in de 16de eeuw uitgestorven familie(s) Bonga of Buwinga. De filiatie van de Holwerder Bonga's en Buwinga's is niet duidelijk. In het midden van de 15de eeuw schijnt hier Syds Buwyngha gewoond te hebben. Zijn zoon Syole trouwde met een dochter van Romcke Donia alias Jelmera uit Hallum. In 1473/1474 spande deze zich in om rechten en goederen van de Jelmera's op Ameland te verkrijgen. In 1491 tekende Hessell Bonga samen met Worp Haynya voor de gemeente van Holwerd het verdrag met Groningen. In 1511 was Syds Buwinga eigenaar en gebruiker van 70 pondemaat te Holwerd. Hij was Geldersgezind en daarom kwamen twee vendels Saksisch gezinde Leeuwarders naar Holwerd. Zij staken het dorp in brand en zijn goederen werden verbeurd verklaard. Voor twee van zijn echtgenotes ligt in de kerk een grafsteen. In 1543 trad Sydts Bunga op vanwege zijn zoon Hessel Bunga, prebendaris te Holwerd. In de jaren 1560-1567 was Johan Bonga grietman van Westdongeradeel. Hij schijnt op Bonga te hebben gewoond. In 1560 sloot hij met Eltzie Jaersma, zwager van de gestorven grietman Saecke Rinia een akkoord over het grietmanschap, waarbij de Jaersma's en Rinia's in ruil voor hun afstand van de grietenij ondermeer gebruiksrecht in Bongafenne verkregen. Johan tekende in 1566 het verbond der edelen en moest daarom in 1667 naar Emden vluchten voor de wraak van Alva. In 1568 streed hij met Lodewijk en Adolf mee bij Heiligerlee met een vendel soldaten die hij uit eigen zak betaalde. In dat jaar schreef hij een brief naar Brussel, waarin hij verzocht terug te mogen keren naar Friesland. Daar was natuurlijk geen kijk op en daarom werd hij maar Watergeus. Zijn naam werd daarom in 1569 in Leeuwarden "aangeslagen" en al zijn bezit werd verbeurd verklaard. Hij bleef de Spanjaarden bestrijden tot hij uiteindelijk bij een aanval op Groningen bij Aduarderzijl gewond raakte. Hij overleed aan die verwonding en is in de Oldehoofsterkerk te Leeuwarden begraven. Doordat hij geen kinderen had, vererfde Bonga buiten de familie, via zijn vrouw Sitke Riencks Aylva van Genum op haar tweede man Doecke van Aysma. In een sententie uit 1630 (Berns 18 ww 20, 343) is sprake van 'de gehele olde en halve nije huijsinge' van Bonga State. In 1632 verhuurde Johan van Aysma de state aan Hein Jansz. Apart werd overeengekomen, dat wanneer de verhuurders 'het oud voorhuis, d'erfgenamen van jr. Worp van Tjessens toebehorende niet souden connen leveren', de huurders een lagere huur mochten betalen. De stins was blijkbaar eigendom geweest van jonker Worp van Tjessens en Johan moest nog proberen de oude steenklomp van de erfgenamen te kopen. Daarvoor zal hij diep in de buidel hebben moeten tasten als de stem op het oude huis rustte. Kennelijk is de koop gelukt want in 1640 staat de stem op naam van Johan van Aysma. Die verpachtte de boerderij aan Heine Jans. In 1698, 1700 en 1728 was het 85 pondemaat (ruim 31 ha.) grote goed eigendom van Pyter Jacobs die het zelf gebruikte. In 1832 staat de boerderij op naam van de weduwe van Rintje Reinders Bleinsma en "mede eig.". Bonga lag direct ten zuidoosten van, nu in, het dorp Holwerd. Het land (FC25) lag evenwel in een groot blok buiten de Oude Zeedijk. In 1630 was sprake van de gehele olde en ... nye huysinge van Bonga state; in 1632 van een afzonderlijk oud voorhuis. Dit komt overeen met hetgeen bewaard is gebleven en uit oud kaartmateriaal blijkt. Het gebouw bestaat uit twee haaks op elkaar staande eenheden, waarvan de kap over het gedeelte evenwijdig aan de weg het oudste is. Dit komt overeen met de traditie, die vermeldt dat het oudere gedeelte, haaks daarop staande in de 19e eeuw met een verdieping verhoogd is. Daar woonde toen de functionaris die als officier van Justitie optrad. Dit gedeelte is onderkelderd; het achterste gedeelte van de kelder is overwelfd en heeft muren van middeleeuws karakter. Naast de stins werd een boerderij gesticht; het voorhuis tegen de stins aan. De stins werd later door een nieuw en in 19de eeuw met een verdieping verhoogd gebouw vervangen; de oude kelder met middeleeuws muurwerk en gewelf bleef daarin bewaard. Vóór 1886 werd de schuur van het toen boerderijvormige huis afgebroken en in 1910 is op het achterste gedeelte van het terrein een villa gebouwd.
Bewoners	- ?Syds Buwyngha, gestorven na 1473. Zoon: - ?Syole Sydzen Buwyngha, getrouwd met Jetsck Romckesdr Donia alias Jelmera uit Hallum - Hessell Bonga te Holwerd, 1491 - Syds Buwinga, eigenaar in 1511. Hij trouwde (1) Auck Stania, (2) Reynts Roerda - Sydts Bunga, 1543 te Holwerd, had een zoon Hessel Bunga, prebendaris - Johan Bonga, 1560-1567 grietman van Westdongeradeel, getrouwd met Sitke Riencks Aylva van Genum, die hertrouwde met Doecke Aysma. Zoon: - Johan van Aysma, eigenaar in 1640
Huidige doeleinden	Het is nu een woonhuis.
Opengesteld	De stinskelder is voor zover bekend niet te bezichtigen.
Foto's
Bronnen	Tekst: Jan Leemburg P.N. Noomen, De stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners, 2009 Herma M. van den Berg, De monumenten van geschiedenis en kunst, Noordelijk Oostergo, De Dongeradelen De website hisgis A. Algra, De historie gaat door het eigen dorp, ca. 1960 Foto 1: "De monumenten van geschiedenis en kunst.." Foto’s 2 en 3: Jan Leemburg Afb. 1: "De monumenten van geschiedenis en kunst.."