Camstra State te Firdgum

Ligging	Deze state heeft in Firdgum gestaan, Camstrawei 1. Wie vanuit het zuidoosten Firdgum, gemeente Barradeel, nadert via de Camstrawei, ziet vlak voor het dorp links van de weg een modern agrarisch complex met als hoofdgebouw een schijnbaar klassiek Friese kop-hals-romp boerderij.
Ontstaan	De state is voor 1500 ontstaan.
Geschiedenis	Lange tijd was er weinig bekend omtrent eigenaren en bewoners vóór 1500. Enkele jaren geleden echter wierp onderzoek van Onno Hellinga veel meer licht op de oudste geschiedenis van de Camstra's. Hij herkende in Taco de Campis, genoemd in de omgeving van Wirdum in 1369, de gemeenschappelijke voorvader van de Camstra's van Oostergo (Wirdum, Jelsum) en Westergo (Firdgum, Franeker, Getswerd).(*1) In 1413 werd binnen de familie Camstra een regeling getroffen waarbij werd bepaald dat de bastaardzoon van de overleden Take Camstra op de stins in Firdgum zou opvolgen. De betreffende bastaard Peter Camstra komen we in 1420 tegen als hij in de Rechtsomgang van Franekeradeel het recht voor Getswerd bij Getswerderzijl voert.(*2) Omdat de stins later in het bezit is van nakomelingen van Takes dochter Bauck Takesdr Camstra (*3), die met Hobbe Hermana trouwde, heeft deze regeling waarschijnlijk geen effect gesorteerd. De zoon van Hobbe en Bauck heette Taeke Hermana. Die ontving in 1456 van zijn grootmoeder Gerland Ockinga alle goederen, stins en stinsplaats, huis en huisplaats, zoals die liggen te Firdgum en zijn nagelaten door zijn - Taekes - grootvader Taeke Camstra (omnia praedia in altis et bassis, castrum, castristadium, domum cum domistadio, sicuti nunc situata sunt in Firdighum et olim relicta ab avo suo Takone Campstra). Vermoedelijk is Taeke kinderloos gestorven want in het Register van den Aanbreng van 1511, een inventarisatie van het onroerend goed in Friesland waarover belasting geheven moest worden, vinden we een andere naam: "Juw Roerde". De state was door huwelijk in de familie Roorda gekomen want Ruurt Roorda was getrouwd met Syts Riencksdr Camstra. Ruurt is de oudste uit een gezin van 10 kinderen. Juw Roorda is zijn jongste broer en blijkt in die periode inderdaad te Firdgum te wonen. Vermoedelijk woonde Juw op Camstra State om zijn minderjarige neefje Rienck en diens nog jongere broertje, kinderen van Ruurt en Syts, op te voeden en het bezit te beheren na het overlijden van hun ouders. Rienck van Roorda en zijn vrouw Rixt Sickedr. van Juckema hebben niet hun hele huwelijksleven op Camstra State gewoond, want in 1543 woonde zijn neef Taco van Roorda op de state. Uit die tijd stamt ook de oudste afbeelding van de state. Deze vinden we op een kaart van Het Bildt uit omstreeks 1550. Naast de kerk van Firdgum is een stinstoren te herkennen op een heuveltje. De toren heeft op de hoeken kleine weertorentjes en heeft een laag schilddak. Boven de huidige "opkamer" lijkt de stins nóg twee verdiepingen te hebben. Het gebruik van de grote kloostermoppen in de basis van de stins, doet vermoeden dat deze in de 14e of 15e eeuw gebouwd is, in omstreeks dezelfde tijd waarin ook de kerken in Friesland van dit type stenen werden gebouwd. In 1549 erft hun zoon Ruurt van Roorda (overl. 1560) de state. Hij trouwde met Hylck Galedr. van Galama, die na het overlijden van Ruurt tot haar dood in 1596 blijft wonen. In dat jaar erft hun dochter Ael van Roorda, die getrouwd is met Werp Werps van Juckema, de bezittingen te Firdgum. Zij heeft er niet lang van kunnen genieten, want ze stierf al negen jaar later in 1605. Hun zoon Ruurt van Juckema en zijn vrouw Edwer Gerroltsdr. van Cammingha werden na hen eigenaars van Camstra State. Of ze er ook werkelijk gewoond hebben is niet bekend, maar ook niet erg waarschijnlijk. Ze hadden meerdere huizen, o.a. Sjaerda- of Camminghahuis te Franeker. Zij lieten de state na aan hun zoon Gerrolt van Juckema, die in 1626 trouwde met Tieth Bartholdsdr. van Douma. In het stemkohier van 1640 vinden we hem als eigenaar van Camstra State te Firdgum. Ook erfde hij Camminghahuis te Franeker. Na Gerrolt's dood erft hun dochter Edwert van Juckema die getrouwd was met de grietman van Wymbritseradeel, Duco Martena van Burmania, de state. Dit echtpaar woonde op het grotere Epema State te Ysbrechtum en zullen waarschijnlijk niet zo vaak de behoefte gevoeld hebben om in Firdgum te verblijven. Doeke maakte in mei 1691 zijn testament op waarin ondermeer vermeld staat: "Voorts onse zoon Jr. Taco, Captain van een Compagnie te voet, sal tot syn willekeur hebben onse zathe ende state tot Firdgum, mede in syn erfportie". In het stemkohier van 1698 staat bij de eerste stem van Firdgum: "No. 1. De Grietman Jr. Taco van Burmania. Meyer: Gerrit Gerrits." Taco was ondertussen grietman van Doniawerstal geworden. Hij overleed kinderloos in 1705. Zijn erven verkochten in 1711 Camstra State aan Rinse Rinses Roorda, een rijke eigenerfde boer uit Tzummarum, maar geen familie van de adellijke Van Roorda’s. Rinse stierf in 1728 maar zijn weduwe, Pytje Boyens, bleef tot haar dood in 1758, eigenaresse van Camstra State. De Familie Roorda woonde en werkte er niet zelf, ze verpachtten het bedrijf aan Mink Cornelis die in 1728 en 1738 in de floreenkohieren vermeld staat. In 1748 huurde Pytter Steffens de boerderij. Hij woonde er in 1758 toen na het overlijden van Pytje Boyens de nalatenschap werd verdeeld en Camstra State wordt toebedeeld aan een kleindochter van Rinse en Pytje, die getrouwd was met Allardus Scheltinga. Het echtpaar Scheltinga wordt nog in 1798 als eigenaar van de state vermeld. In 1758 volgt Broer Pytters zijn vader Pytter Steffens op als meyer. Die verging het blijkbaar niet zo goed, want in 1768, 1778 en 1788 was Abele Jans de pachter. In dat laatste jaar werd de zaak van hem overgenomen door Ids van Loon, die er in 1798 nog woonde. Uit de Franse tijd zijn geen gegevens bekend over Camstra State, pas in 1818 vinden we weer gegevens. In dat jaar waren Rinse Tjeerds en Douwtje Hibma eigenaren en was Klaas van Gelder de gebruiker. In 1819 kocht de familie Telting Camstra State. Mr. Albartus Telting (1803-1863) was in 1828 eigenaar. Hij was gemeentesecretaris van Franeker en secretaris van het Friesch Genootschap (o.a. stichters van het Fries Oudheidkundig Museum te Leeuwarden). Uit zijn grote rijkdom heeft hij ook financieel zijn steentje bijgedragen aan deze vereniging van (rijke) mannen die inzagen dat veel van de Friese historie en cultuur dreigde te verdwijnen en wilden ingrijpen vóór het echt te laat was. Hij woonde te Franeker op Martena Huis. Tot na de Tweede Wereldoorlog bleef Camstra in bezit van de Telting’s maar toen verkochten ze de boerderij aan de heer en mevrouw Van der Weg, afstammelingen van Klaas van Gelder die ca. 130 jaar daarvoor meyer was. In 1983 verkochten ze het bedrijf aan de familie Yep Hettinga, later o.a. voorzitter van de Historische Vereniging Barradeel, die met veel gevoel voor de boeiende historie van dit oude huis Camstra State bewoond heeft. Hij heeft er een lieve duit aan gespendeerd om het oude voorhuis te renoveren. Hij was trots op zijn ‘stins’ en sleepte iedere bezoeker mee naar de stinskelder en de "opkamer" om in geuren en kleuren te vertellen over zijn huis. Kort na zijn pensionering is Yep Hettinga vermist geraakt, mogelijk verdronken tijdens het zwemmen in zee. Het huidige oude voorhuis, gedekt met een hoog schilddak en bekroond met twee schoorstenen, blijkt bij nadere beschouwing gebouwd te zijn van een groot formaat bakstenen, die 16e of 17e eeuws moeten zijn. Aan de voet van de gesloten noordmuur vallen de grote zogenoemde kloostermoppen op, die nog ouder zijn. In die noordmuur, net boven het grindpad, vallen ook twee kleine raampjes op van ongeveer 30 bij 75 centimeter die een kelder verlichten. Ook in de oostgevel zitten twee van zulke kelderraampjes. Door die raampjes glurend is te zien dat de muren wel erg dik zijn voor een woonhuis. Eenmaal binnen blijkt de kelder een gemetseld kruisgewelf te hebben en in de "opkamer" daarboven vinden we een 16e eeuwse schouw. In deze fraaie, uit zandsteen gebeeldhouwde schouw staan achter de vuurplaats, op de oorspronkelijke antieke wijze, vuurvaste haardstenen opgemetseld in pyramidevorm, bovenaan afgedekt met een iets grotere deksteen. Deze stenen hebben een renaissance motief met daarop het portret van Keizer Karel V. We hebben hier dan ook te maken met de onderste helft van een middeleeuwse stins, die geheel in het latere woonhuis is opgenomen, de Camstra Stins. Camstra wordt in de 16de eeuw nog afgebeeld als woontoren met arkeltorentjes op de hoeken. Op de plattegrond van de huidige Camstra State is in de noord-oostelijke hoek van het huis een bijna vierkant vertrek te zien van ca. 4,40 bij 4,70 meter. De muren daarvan zijn dik, dubbeldik. In de late Middeleeuwen was dit de stenen verdedigingstoren bij het grotendeels van hout opgetrokken woonhuis van een hoofdeling. Ook de rest van de oost- en noordmuren zijn een stuk dikker dan die van de west- en zuidmuren, die op zich ook al dikker zijn dan normaal. Ook de binnenmuur tussen de hal en de voorkamer in de noord-westhoek is dikker dan de andere scheidingsmuren. Dit doet vermoeden dat het huis in het verleden meerdere keren van gedaante is veranderd. (*1) Zie *Camstra te Wirdum; en Noomen, Stinzen, schema op p. 154-155. (*2) Zie voor het vorige: Noomen, Stinzen, 154-155. Getswerd wordt in 1456 (testament van Gerland Ockinga, in een eerste huwelijk getrouwd met genoemde Take Camstra) ook genoemd. (*3) Zij testeerde als weduwe van Lolle van Ockinga te Burgwerd in 1420. Haar dochters Gerlant en Geel en de 4 kinderen van zoon Epe werden haar erfgenamen.
Bewoners	- ?Taco de Campis te Wirdum, 1369. Zoon waarschijnlijk: - Peter Camstra, 1407 rechter in Franekeradeel. Zonen waarschijnlijk: Wigle Camstra te Wirdum en: - Take Camstra te Firdgum, gest. voor 1413, gehuwd met Gerland Ockinga, test. 1456, die hertrouwde met Wibren Gerbranda/Hermana. Bastaardzoon van Take: - Peter Camstra, 1420 te Getswerd, en dochter: - NN Takesdr Camstra, getr. met Hobbe Hermana te Minnertsga. Zoon: - Take Hermana, 1456 ca 1500 Syts Riencksdr. Camstra, getrouwd met Ruurt Roorda - 1511 Juw Roerde of Roorda, als voogd over de kinderen van zijn broer Ruurt - 1549 Rienck van Roorda en zijn vrouw Rixt Sickedr. van Juckema 1549 - 1560 Ruurt van Roorda, getrouwd met Hylck Galedr. van Galama 1560 - 1596 Hylck Galedr. van Galama 1596 - 1605 Ael van Roorda, getrouwd met Werp Werps van Juckema 1605 Ruurt van Juckema en zijn vrouw Edwer Gerroltsdr. van Cammingha ca 1626 Gerrolt van Juckema - na 1691 Edwert van Juckema, getrouwd met Duco Martena van Burmania ca 1691 - 1705 Taco van Burmania 1705 - 1711 ervan van Taco van Burmania 1711 - 1728 Rinse Rinses Roorda 1728 - 1738 Mink Cornelis (pachter) 1748 - 1758 Pytter Steffens (pachter) 1758 Broer Pytters (pachter) 1768 - 1788 Abele Jans (pachter) 1788 - 1798 Ids van Loon (pachter) 1818 Klaas van Gelder (pachter) 1819 - na 1945 familie Telting 1828 - 1863 Mr. Albartus Telting na 1945 de heer en mevrouw Van der Weg 1983 familie Yep Hettinga 1997 familie Ate Jacob Bijlsma
Huidige doeleinden	De stinskelder en opkamer zijn onderdeel van de boerderij.
Opengesteld	De boerderij is niet toegankelijk.
Foto's
Bronnen	Tekst: Aantekeningen van J. Leemburg Mgr. Dirk van Leeuwen “Camstra State”, J.A. Mulder, 1988 "Van de mond der oude Middelzee", K.J. van den Akker, uitg. Friesche Maatschappij van Landbouw 1940 “De boerepleatsen en gerniershuzen út it âlde Barradiel”, K. Swart en G. Vogel, particuliere uitgave 1996 Website www.hisgis.nl, tab "kaartlagen", keuze "Stinzen fryslan". De daar geplaatste tekst is tevens gepubliceerd in: "De Stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners", P.N. Noomen, Uitgeverij Verloren, Hilversum 2009 Genealogie van het adellijk geslacht Van Camstra op website www.simonwierstra.nl www.oudtzummarum.nl Afb. 1: K.J. van den Akker, "Van de mond der oude Middelzee" Foto 1 t/m 3: Uit archief van J. Leemburg Foto 4: Website van Tresoar Foto 5 t/m 11 Jan Leemburg Foto 12 Gert Gort in Franeker Courant 09-09-1998 Afb. 2 en 3: Uit archief van J. Leemburg Foto 13 t/m 15: Jan Leemburg Foto 16: Google Earth