Martenahuis

Ligging Dit huis is gelegen aan de Voorstraat 35 in Franeker.

Foto van het huis op 25 oktober 2003

Ontstaan Het huis is in 1498 ontstaan.
Geschiedenis Hessel van Martena, een uit Cornjum afkomstig edelman, liet in 1498 op deze plaats een huis bouwen.
De bouw van dit versterkte huis werd ingegeven door de omstandigheid dat zijn stins te Beetgum twee jaar daarvoor tot tweemaal toe was geplunderd door de Vetkopers. Bij de tweede overval werd zijn huis bij Beetgum platgebrand, de stins deels gesloopt en de verdedegingswal grotendeels afgegraven. Hij was aanvoerder der Schieringers en verdediger van de stad Franeker voor de Hertog van Saksen. Het huidige pand heeft echter een 17e-eeuws aanzien door ingrijpende verbouwingen in die periode en de ‘reconstructie’ in de 20e eeuw.
Het is een onderkelderd gebouw, bestaande uit twee loodrecht op elkaar staande vleugels. De muren zijn in afbraak kloostermoppen uitgevoerd, afwisselend in een laag rode en een laag gele steen. De vensters bestonden uit natuurstenen kruiskozijnen gevuld met glas in lood. De vroegere hoofdingang bevond zich in de traptoren aan de tegenwoordige achterkant in de hoek van de beide vleugels. Deze ingang en het plein ervoor waren bereikbaar via een stevig poortgebouw met bovenwoning aan de oostkant van het huis. Op een plattegrond van Franeker uit 1616 is die situatie nog herkenbaar. Aan de Voorstraat bevond zich over de gehele lengte een grote zaal. De inwendige constructie werd opgebouwd uit moer- en kinderbinten, stijlen met gothische sleutelstukken en korbeels. De kelderverdieping is overwelfd op pijlers.

In maart 1584, Amelia van Grombach is dan eigenaresse, worden op het terrein van Martenahuis 20 huissteden verpacht t.b.v. de uitbreiding van de stad. Terwijl in 1671 het huis in bezit komt van Abel Coenders van Vervou, die een neef was van de vorige eigenaresse Sofia van Vervou. Hij heeft waarschijnlijk nooit zelf in het huis gewoond, maar verhuurde het Martenahuis aan o.a. prof. Campegius Vitringa en Anna Maria van Schurman.
In 1694 kwam het pand door openbare verkoping in eigendom van Suffridius Westerhuis. Hij heeft rond 1700 het pand drastisch verbouwd, waarbij aan de Voorstraat een hoofdingang werd gemaakt. Op de hoofdverdieping werd een hal gemaakt met in het verlengde een gang. Rechts van de hal ontstond een kamer, welke de oorspronkelijke breedte van de zaal behield. De moer- en kinderbinten werden door een casetten-plafond met beschilderde vakken aan het oog onttrokken. De wanden werden later van beschilderde doeken voorzien. De linker kamer, twee vensters breed, werd minder versmald. Het balkenplafond bleef in het zicht. Achter deze kamer werd een keuken geprojecteerd. In het plafond is de plaats van de vroegere muur van de zaal nog afleesbaar. Wellicht zullen de vensters bij deze verbouwing van schuiframen met een kleine roedeverdeling voorzien zijn.

In 1826 erft mr. Albartus Deketh het huis. Hij is een zoon van mr. Petrus Deketh en Gezina barbera Telting en daarmee een kleinzoon van de vorige eigenaresse. Acht jaar later besluit hij het huis te verkopen, omdat hij er zelf niet woont. Hij verkoopt Martenahuis aan zijn achterneef mr. Albartus Telting, die het geheel koopt voor f. 5.000. Het huis werd toen bewoond door dhr Walraven Willem Noodt, de kelders door Sjoerd Faber en Koenraad Ysbrandi.
Ook in de 19e eeuw werden de nodige moderniseringen uitgevoerd, waarbij o.a. de vensters van z.g. empire-ramen werden voorzien. In 1895 werd het pand aangekocht door de gemeente Franekeradeel en in 1971 en 1972 werd het pand gerestaureerd en geschikt gemaakt als gemeentehuis. Inmiddels is het geen gemeentehuis meer, maar sinds 2006 is er "Museum Martena" in gevestigd.

Bij deze restauratie zijn weer natuurstenen kruiskozijnen aangebracht in de oorspronkelijke vorm, hoewel de ingangspartij uit 1700 bleef gehandhaafd. Het bordes werd tevens aan de linkerzijde van een trap voorzien.
Bij het aanschouwen van een foto uit 1970 kunnen we opmerken dat het handhaven van de empire-vensters zeer aanvaardbaar geweest zou zijn, zelfs zeer wenselijk. In de rechter kamer zijn de binnenluiken behorend bij de empire-vensters gehandhaafd. De tuin achter het huis werd in 1694 ontworpen naar de stijl van de Franse tuinarchitect Lenótre. Het werd een lustoord met parterres en spiegelhagen en orangerie. In 1830 werd de tuin in de landschapsstijl veranderd. In de tuin bevindt zich veel stinsenflora.
Bewoners 1694 Suffridius Westerhuis
1971 gemeente Franekeradeel 1498 - 1517 Hessel van Martena
1517 - 1541 Both van Hottinga, weduwe van Hessel Martena
1541 - ? Lucia van Martena, getrouwd met Fritz von Grombach
ca 1584 - 1605 Amelia van Grombach (dochter), getrouwd met Raes(t) Van Vervou
1605 - 1621 Frits (Frederick) van Vervou (zoon)
1621 - 1631 Julia van Ostheim, weduwe van Frits van Vervou
1631 - 1671 Sofia (Saepck) van Vervou, getrouwd met Wytze van Cammingha, Erf- en Vrijheer van Ameland
1671 - 1694 Abel Coenders van Vervou
1694 - 1731 Suffridus (Sjoerd) Westerhuis
1731 - 1737 Titia Bogarda, weduwe van Suffridus Westerhuis
1737 - ? Maria Boncamp, weduwe van Van Ranouw
? - 1778 Elisabeth van Ranouw, getrouwd met dr. Isaäk Telting
1778 - 1781 dr. Isaäk Telting
1781 - 1825 Tettje Scheltema, getrouwd met mr. Albartus Telting
1826 - 1834 mr. Albartus Deketh, kleinzoon van voorgaande
1834 - 1863 mr. Albartus Telting
1863 - 1895 Anna Cornelia Henriëtte Huguenin, weduwe van Albartus Telting
1895 - 2006 Gemeente Franekeradeel
2006 Museum Martena
Huidige doeleinden Sinds januari 2006 is in het huis het 'Museum Martena' gevestigd. Dit museum is een voortzetting van Museum 't Coopmanshûs in Franeker. Het museum is sinds 8 juli 2006 geopend voor publiek.
Opengesteld Het museum is geopend op dinsdag t/m vrijdag van 10.00-1700 uur. Op zaterdag en zondag van 13.00-17.00 uur.
Gesloten op Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag. ( INFO)
Foto's Oude foto van het huis vanuit de tuin Oude foto van het huis uit ca 1880 Oude foto van het huis uit ca 1910
Prentbriefkaart van het huis uit ca 1950 Tekening van Franeker waarop de State voorkomt door J.G. Riegel (ca 1850)
Bronnen Tekst: Aardrijkskundig Woordenboek van Van der Aa
Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland, 1979
"Herinneringen van Martena-Huis te Franeker" van mr. J.W. de Crane, 1838
"Geschiedenis van Martena-huis te Franeker" door D. Cannegieter, 1895
Aantekeningen van J. Leemburg
Mevrouw M. Brouwer, medewerker Fogelsangh State
Website van Museum Martenahuis
Foto 1: Albert Speelman
Foto 2 t/m 4: Website van Tresoar
Afb. 1: Website van Tresoar
Afb. 2: G. van Diest