Martenahuis II

Ligging Het huis staat aan de Nieuwestad nrs. 40/42 te Leeuwarden.

De situatie op 16 februari 2007

Andere benaming Starckenborghs-huis, Haniahuis
Ontstaan Deze stadsstins zou in eerste aanleg van omstreeks 1430 dateren.
Geschiedenis Het thans onherkenbaar verbouwde Martenahuis II staat aan de zuidzijde van de Nieuwestad tegenover de Kleine Kerkstraat.

Net als Martenahuis I stond het huis oorspronkelijk buiten de stad, maar in dit geval op het nieuw aangewonnen land in de bocht die de Middelzee hier ooit maakte. De omringende landerijen hoorden bij deze stins. Toen men de nieuwe zuidelijke stadsgracht aanlegde ten behoeve van de uitbreiding van de stad werd die dwars door Martena-territorium gegraven. Mogelijk is mede hierdoor later de ruzie met de stad ontstaan toen men aan de oostkant van de stad de stadsgracht alwéér dwars door hun eigendommen heen ging graven.

In 1511 woedde een enorme brand in Leeuwarden waarbij de westelijke en zuidelijke delen van de stad, ondermeer rond de Nieuwestad, grotendeels verwoest werden. Tweehonderd van de destijds in totaal 775 huizen in Leeuwarden werden door die brand verwoest. Ongetwijfeld zal het Martenahuis daarbij ook schade hebben opgelopen.
In 1552 liet Duco van Martena (admiraal, gedeputeerde, lid der Staten Generaal, politicus) het voor het midden van de 16e eeuw zo karakteristieke L-vormige huis bouwen. Een representatief huis met een grote hof er achter en een voorplein aan de westzijde. Het stond met de smalle kant naar de straat en tegen de westelijke zijgevel was een hoge traptoren gebouwd.

Eekhoff schrijft over dit huis ondemeer:
“Naderhand Starckenborghs-Huis geheeten, is het door de Staten van Friesland gekocht, en tot een ammunitiehuis geschikt; later weder verkocht, en tot bijzondere bewoning ingerigt, heeft het onder dat alles groote veranderingen ondergaan. Zie Leeuwarder Courant, 1833, No. 49, Mengelwerk.”

en

“Ook de beide rijen huizen (aan het westelijke einde van de Nieuwestad - JL), meest van welvarende kooplieden, zijn, vooral aan de westzijde, sedert den brand van 1511 voor het meerendeel vernieuwd en verfraaid. Daar tusschen valt ons, nevens de brug, welke naar de Kleine Kerkstraat leidt, het aanzienlijke Martenahuis in het oog. Het is in 1552 vernieuwd door den edelen Duco Martena. Dit adellijk gebouw bestaat uit twee vleugels, tussen wier hooge, trapsgewijze toeloopende, gevels een klein voorplein is, waarop, naast de poort van het wijkende hoofdgebouw, een toren staat met een pijnappel gedekt; terwijl de aanzienlijke hof van dit huis zich achter tot den wal uitstrekt.”

In 1616 wordt door de hof van het Martenahuis een steeg gerooid van de Nieuwestad naar de stadswal: de Haniasteeg. Deze steeg werd zo genoemd omdat het huis toen eigendom van de raadsheer voor het Hof van Friesland dr. Sjoerd Hania was.

Omstreeks 1925 vestigt S. Zondervan in dit pand de “Leeuwarder Bioscoop”. Hij was ook eigenaar/directeur (oprichter?) van de Friso Bioscoop te Leeuwarden, de bioscoop “Amicitia” te Sneek, en de bioscoop “Palace” te Leeuwarden. In 1986 werd de “Leeuwarder Bioscoop” omgedoopt tot “Club 1” t/m “Club 5” om aan te geven dat er 5 filmzalen waren. Sinds 2000 heet deze bioscoop “Cinema”.

Het pand met de gepleisterde en geschilderde voorgevel op de foto is het Martenahuis. Het pandje met de glazen gevel staat op het vroegere voorpleintje en het pand daarnaast was vermoedelijk oorspronkelijk een “bijhuis”.
Bewoners 1494 Doeke en Hessel Martena
tot 03-11-1542 Edo van Martena
1542 erven Edo van Martena
1552 Duco van Martena
1616 dr. Sjoerd Hania
1925 S. Zondervan / Vereenigde Nederlandsche Bioscopen NV (?)
bioscoop
Huidige doeleinden Het gebouw is nu in gebruik als bioscoop (INFO)
Opengesteld n.v.t.
Foto's Het huis op een detail van de plattegrond van J. Sems uit 1603
Bronnen Tekst: Jan Leemburg
“Adelshuizen in Leeuwarden” door M.W. Meijer, 1980
“Geschiedkundige beschrijving van Leeuwarden” door W. Eekhoff, 1846
Foto 1: Jan Leemburg
Tekening 1: stadsplattegrond van J. Sems uit 1603