Monsma State

Ligging Deze voormalige buitenplaats ligt aan de Franekerstraat nr. 25 in Bolsward.

Oude tekening van de State uit 1723 door J. Stellingwerf

Andere benaming Het Slotsje
Ontstaan Het huis werd rond 1709 gebouwd.
Geschiedenis Omstreeks 1709 werd de state gebouwd door Sipke Jansz. Monsma (1667-1737), een rijke koopman in o.a. hout en touw en daarnaast burgemeester van Bolsward. De locatie was buitengewoon goed gekozen, net buiten de Sint Janspoort. Vlakbij alle gemakken van de stad maar zonder de drukte en de stank en mèt een vrij uitzicht over de landerijen. Door de ligging buiten de wallen van de stad kan het als een buitenhuis worden beschouwd.
Monsma was getrouwd met Bottie Lolles Repkema, een dochter van de secretaris van de stad. Zij woonden aan de Grote Dijlakker. Monsma verkreeg de grond voor het buitengoed door ruiling met de "beneficialen" (het bestuur van de Martinikerk). Twee stukken grond aan de oostkant van de stad met een totale oppervlakte van 14,5 pondemaat (ca. 5 ha.) moest Monsma daarvoor inleveren en nog eens 231 Caroliguldens bijbetalen.

Op de topgevel prijkten destijds de familiewapens van Sipke en Bottie. Zij liggen begraven op een prominente plaats in de martinikerk: op het koor vlak vóór de altaartafel. Daaruit blijkt de rijkdom van Sipke, want niet alleen de rijk bewerkte grafzerk moet veel geld gekost hebben, maar voor dit plekje hebben ze ook een klein fortuin aan de kerk moeten doneren.

Na hun dood werd de state tot ca. 1760/1770 bewoond door hun dochters Jetske en Lolkien met hun respectieve echtgenoten Nolle Jans Nollides (secretaris), Cornelis Gijsbertz. Verweij (rentenier) en Ime Adriaan Basseleur (advocaat).
Van 1760/1770 tot 1802 was het huis eigendom van dr. Hector Jacob Lycklama à Nijeholt (advocaat) en zijn zoon Tjepco (apotheker).

Van 1802 tot 1817 was dr. Johannes Albarda eigenaar en bewoner. Hij was drost van Bolsward en Wonseradeel en vrederechter van het kanton Bolsward. Het boerenbedrijf op Monsma State zal hij ongetwijfeld verpacht hebben. Volgens de beschrijving voor de publieke verkoping in 1817 omvatte Monsma State toen 20 pondemaat (ca. 7 hectare) weiland. Ten noorden van de ‘huizinge’ stond een veestalling met stalruimte voor 22 koeien, 3 stuks jongvee en 4 paarden. Verder was er sprake van een ‘hovinge met een menigte beste jonge vruchtboomen’.
De koper van het huis werd Haye Douwes van der Werf, stadsmajoor van Bolsward. Er bleef slechts 6 pondemaat grond bij het huis, de rest werd los verkocht. In 1829 sneuvelde de ‘hovinge’ met de menigte vruchtbomen toen die werd afgestaan voor de aanleg van de nieuwe stedelijke begraafplaats. Daarna mat het ‘boerenspultsje’ nog maar 1 pondemaat (3.150 m²). Later is dat nog verkleind tot de huidige 2.670 m².

Vanaf 1827 zwaaiden boerenfamilies de scepter over Monsma State. Eerst Willem Klazes Kamstra tot 1850, een rentenierende boer uit Hichtum. Diens zoon Klaas Willems Kamstra was tot 1856 koemelker op deze boerderij, maar het heeft er alle schijn van dat hij het op dit dure (onderhoud!) huis niet kon bolwerken en dat hij het in 1858 (nood)gedwongen moest verkopen.
Koper werd uiteindelijk Bauke Tiberius Burenga, die een gezin had met 10 kinderen. Daarvoor werd het huis in 1859 uitgebreid. Zij hadden daar 30 jaar plezier van want pas 1889 werd het huis verkocht en wel aan de Bolswarder koopman en oud-meubelmaker Johannes Huitema, die het pand verhuurde aan de familie Jorna.

Jan Feikes Jorna (1836-1903) was naast koemelker ook kastelein van beroep. Waarschijnlijk werd in één van de voorkamers tegen betaling een borrel geschonken. Omdat het bedrijfje niet voldoende opleverde verdienden de zoons Feike, Hendrik en Andreas Jorna noodgedwongen elders de kost als boerenarbeider. De vrouwen deden het meeste werk thuis. Tot 1940 woonde de familie Jorna hier met maar liefst drie gezinnen.
Op zeker moment moet de gemeente Bolsward eigenaar zijn geworden, want in 1965 kocht Age Wiebe Tolsma de gebouwen met veestalling van de gemeente. Als ‘stadsboer’ van Bolsward stond hij in 1980 voor de gedwongen keuze stond een melktank aan te schaffen of te stoppen. Hij koos voor het laatste. Nu bewonen zijn schoonzoon en dochter Henk Bijlsma en Jitske Bijlsma-Tolsma het huis. Op hun initiatief heeft een ingrijpende restauratie plaatsgevonden. Ook zijn op de kampjes aan weerszijden van de gebouwen (weer) vruchtbomen geplant.

De familie Bijlsma verzamelt allerlei oude boerengereedschappen en andere leuke dingen uit opa’s tijd. Met name in de zomermaanden stellen zij hun verzameling in de koeienstal tentoon onder de naam "Het Kleine Boerenmuseum". In principe iedere middag geopend.

De gevelarchitectuur is nog geheel 17e eeuws; kenmerkend hiervoor zijn de pilasters bekroond door de ionische kapitelen en de rijk gebeeldhouwde topgevel. De vensters bestonden uit kruiskozijnen, bovenste helft gevuld met glas in lood, de onderste helft afsluitbaar d.m.v. luiken. De state was omgeven door een gracht. Het een en ander geeft een prent, getekend door J. Stellingwerf in 1723, weer.
In latere tijd, mogelijk rond 1800, werd het pand verbouwd, waarbij de bijgebouwen werden gesloopt, c.q. vernieuwd en de vensters werden gemoderniseerd en van schuifvensters werden voorzien.
Waarschijnlijk werd toen ook de gracht gedempt en werd het pand in gebruik genomen als boerderij. In 1859 werd het huis naar achteren uitgebreid waardoor de lange zuidgevel ontstond.
Bewoners 1709 - 1737 Sipke Jansz. Monsma
1737 - 1739 Bottie Lolles Repkema, wed. Monsma
1739 - 1760/1770 Jetske en Lolkien Monsma
1760/’70 - 1802 jhr. dr. Hector Jacob en jhr. Tjepco Lycklama à Nijeholt
1802 - 1817 dr. Johannes Albarda
1817 - 1827 Haye Douwes van der Werf
1827 - 1850 Willem Klazes Kamstra
1850 - 1858 Klaas Willems Kamstra
1858 - 1889 Bauke Tiberius Burenga
1889 - 1892 Wybren Jorrits Jorritsma
1892 - ? Johannes Huitema; bewoners fam. Jorna
- 1940 Gemeente Bolsward
1965 - ? Age Wiebe Tolsma
? - heden Henk en Jitske Bijlsma-Tolsma
Huidige doeleinden Het huis is nu een woonhuis; in de stal bevindt zich een museum.
Opengesteld Het Museum is tijdens de zomermaanden in principe iedere middag geopend. het is mij onbekend of het huis bezichtigd kan worden.
Foto's Foto van de Monsma State ca 1950 Foto van de noordzijde van Monsma State op 30 nov. 2006 Foto van Monsma State vanuit het noordoosten op 30 nov. 2006 Foto van Monsma State vanuit het zuidoosten op 30 nov. 2006
Foto van de voorgevel van Monsma State op 30 nov. 2006
Verantwoording Tekst:
J. Leemburg/ C.W. Braaksma
Bronnen:
Folder van "Het Kleine Boerenmuseum" door Henk Bijlsma
"Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland", 1979
Afb. 1: Stinsen en States, Adellijk wonen in Friesland, 1992
Foto 1: onbekend
Foto 2 t/m 5: Archief van J. Leemburg