Schierstins

Ligging	De Schierstins ligt in Veenwouden (Hoofdstraat 1), gemeente Dantumadeel.
Andere benamingen	Schiera Monnika huse, Idszengha gude
Ontstaan	De oudste vermelding dateert uit 1439.
Geschiedenis	Dit middeleeuwse torenvormig verdedigingswerk ligt op een omgracht terrein. De aanbouwen dateren uit de 18e en 19e eeuw. Uit een oorkonde van 1439 blijkt dat de Schierstins, 'heten nu itta Schiera Monnika huse in Sinte Johanniswald' kort tevoren door ruil aan het convent Klaarkamp gekomen was en voordien 'Idszengha gude' heette. In de Leeuwarder Courant van 18 en 25 december 1846 en 1 januari 1847 staat een advertentie van Notaris J. Albarda uit Leeuwarden, waarin melding wordt gemaakt van "Eene uitmuntende aangenaam gelegene Buitenplaats met Heeren Huizinge, Zomerhuis, Stalling, Wagenhuis, Tuinmans-woning, Tuinen, Broeijerij en andere annexen (Schierstins genaamd), alsmede 3 stukken vruchtbaar Weidland, aan en bij de Buitenplaats, alles staande en gelegen te Veenwouden", die "Uit de hand te huur voor den tijd van 3 jaren, ingaande de huizen op 12 mei 1847 en overigens op St. Petri 1847. [] thans in gebruik bij Mej. R. Scheltinga Spree. Het volgende jaar, op 16 april 1847, vinden we opnieuw een advertentie van deze notaris. Nu zal er op 20 april een verkoping plaatsvinden van "Meubelen en Huisgeraden, als: mahonij Secretaire met marmeren blad, dito Commode met wit marmeren blad, 12 mahonij Stoelen, 2 dito Fauteuils, ronde mahonij Tafel, 6 Stoelen met zwarte zittingen, Speeltafeltje, 2 Waschtafeltjes, Tafel met bladen, Pendule, 2 Vasen, 2 Bedden met toebehooren, Vischnetten en Korven, Tuinbanken en Stoeltjes, Weerglas, Linnenpers, Mangel, Tafels, Stoelen, Spiegels, Schilderijen, Koper-, Glas-, Tin-. IJzer- en Aardewerk; verders eene verdekte Wagen met raamt en dissel, Jagtwagen, Hooiwagen, Aardkar, Ploeg, Wijne, Gereiden, eene Boot met zeil en treil, 1 Schouw en hetgeen meer te voorschijn zal worden gebragt". De Stins wordt in 1916 aangekocht door de Stichting dr. H. Popta Gasthuis te Marsum. Het werd verkocht voor afbraak, maar dit hebben de voogden van het Gasthuis weten te voorkomen. Van 1916 tot en met 1953 heeft deze stichting de Stins in bezit gehad om daarna in 1953 te verkopen voor 3250 gulden. Er gaan geruchten dat de stichting de stins uit geldgebrek heeft moeten verkopen, maar dit is echter nooit bewezen. Bij een bodemkundig onderzoek in 1961 bleek dat de toren nimmer in het water heeft gestaan, en ook oorspronkelijk minder hoog was dan thans. Tot een hoogte van circa 8 m bestaat namelijk het muurwerk uit grauwrode kloostermoppen (7,5 x 31 cm), verwerkt in verband van twee strekken en een kop. Waarschijnlijk was toen boven de eerste serie schietgaten een tongewelf aangebracht. De toegang moet zich aan de oostzijde op de hoogte van deze schietgaten bevonden hebben. De verdieping was bereikbaar door toegangen in de noord en zuid gevels, wellicht middels wegneembare ladders. Toen deze eerste serie schietgaten na de uitvinding van het buskruit geen zin meer hadden, heeft men de begane grond uitgegraven en de bogen dichtgemetseld. De toren is tevens circa 1,5 m verhoogd; dit blijkt uit het metselwerk van dit gedeelte dat bestaat uit rode steen van iets kleiner formaat (8 x 28). De toren werd hogerop ingewelfd boven de toen aangebrachte schietgaten, terwijl over de nu hoge begane grond een nieuw gewelf geslagen werd. Op dit bovenste gewelf lag waarschijnlijk een aarden vloer. Wellicht was de toren van een kanteling voorzien. Een gewelf was noodzakelijk om uitroken te voorkomen. Naderhand is de toren wederom verhoogd, circa 2,5 m met zeer harde geel tot paarse steen van hetzelfde formaat in onregelmatig verband. Toen werden smalle schietsleuven of spiegaten aangebracht. Na de secularisatie is de ruimte op de verdieping als woning ingericht. Vensters en een schouw werden aangebracht. De bovenste overwelving werd verwijderd, terwijl eveneens op de hoogste verdieping vensters kwamen en het gebouw van een kap werd voorzien. In de 18e eeuw werden de zandstenen vensters vervangen door houten schuiframen. Een venster aan de zuidzijde is echter gehandhaafd. Bij de restauratie in 1906 werd dit venster als voorbeeld genomen voor de overige vensters, welke werden gereconstrueerd. Bij deze restauratie stortte de westgevel in en werd in nieuw gebakken handvormsteen herbouwd. Deze restauratie vond plaats onder leiding van architect S. Koldijk. 'Omdat van de oorspronkelijke bouw geen voldoende motieven meer aanwezig waren, is met deze restauratie de toren weer in de toestand gebracht zoals hij was omstreeks 1500'. Helaas is bij de restauratie in 1962 wel getracht de middeleeuwse toestand terug te brengen, waardoor wederom veel origineel werk verloren ging. De vensters werden gedicht met uitzondering van het zandstenen kozijn, dat in 1906 nog in de zuidelijke gevel werd aangetroffen. Dit werd nu naar de noordzijde verplaatst, om aan de zuidzijde door een kopie te worden vervangen. De schietspleten werden zoveel mogelijk heropend. In de 17e eeuw, mogelijk eerder, werd de stins aan de oostzijde met twee aanbouwen uitgebreid, welke op de tekening van J. Stellingwerf uit 1724 staan afgebeeld. Wellicht om de stins op de verdieping toegankelijk te maken van binnen uit, zal men in de 18e eeuw de toegangs-travee hebben verhoogd en van een klokgevel hebben voorzien. De vensters bezaten een kleine ruitverdeling. In de 19e eeuw zijn de gebouwen vergroot en van empire-vensters voorzien. Dit is te zien op een tekening van A. Martin. Ook de stins had tot de restauratie in 1906 vensters met 6-ruiters. Bij de restauratie in 1962 is het 18e-eeuwse karakter van de aanbouwen teruggebracht, waarbij de vensters van kleine ruiten werden voorzien. Hierbij werd tevens de 19e-eeuwse uitbreiding betrokken. Een gietijzeren hek, afkomstig van de R.K.kerk te Irnsum uit 1864, werd aan de noordzijde geplaatst.
Bewoners	Mij zijn geen namen van bewoners bekend. 1916 - 1953 Stichting dr. H. Popta Gasthuis
Huidige doeleinden	De Schiestins is nu een museum.
Opengesteld	De Schierstins is geopend van dinsdag t/m zaterdag van 13.30 - 17.00 u. De entree bedraagt € 2,= per persoon. Kinderen tot en met 12 jaar gratis. Verder is de Stins op Tweede Kerstdag, Tweede Paasdag, Koninginnedag en op de zondagen tijdens de zomerexposities. Sinds juni 2008 is er een boekje te koop over de historie van De Schierstins: De Schierstins, een ongekende schat. Kosten € 7,50, exclusief verzendkosten. Voor verder informatie: zie de site van De Schierstins.
Foto's
Bronnen	Tekst: Aardrijkskundig Woordenboek van Van der Aa Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland, 1979 Leeuwarder Courant van 18 en 25 december 1846 de heer J. van der Boon, Stichting De Schierstins de heer G. Boon Foto 1: Albert Speelman Foto 2: G. van Diest Foto 2: Stinsen en States, Adellijk wonen in Friesland, 1992 Afb. 1 t/m 4: Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland, 1979 Afb. 5: G. van Diest