Stania State

Ligging	De Stania State ligt ten noordoosten van Oentsjerk (Rengersweg 92), gemeente Tytsjerksteradiel.
Andere benaming	Hofwegen, Reinstein
Ontstaan	De state is waarschijnlijk in de 16e eeuw ontstaan. Het huidige pand dateert uit 1843.
Geschiedenis	Rond 1520 trouwde Jeppe Stania, afkomstig van Reitsum in Ferwerderadeel, met Margaretha Taeckedr. van Heemstra. Daardoor verwierf hij een flinke lap grond bij Oentsjerk, waar hij een fraai slot liet bouwen en dat hij 'Stania State' noemde. Jeppe overleed in 1533 en Margaretha volgde hem in 1546 op. Ze hadden drie dochters, waarvan twee met rijke edelen getrouwd waren en één, Popck, priorin was van het klooster Bethlehem onder Oudkerk. In 1546 kwam de State vrijwel zeker in handen van Margaretha’s familie: de Van Heemstra’s, wiens landerijen grensden aan die van Stania State. De Van Heemstra’s hielden het landgoed bijna twee eeuwen in bezit, maar zorgden er niet goed voor. In de 16e eeuw werd de state omringd door een gracht, (waarvan nog een gedeelte aanwezig is en het beloop nog aan de achterkant te volgen is). Op de kaart van Tytsjerksteradiel uit "Frieslandt tusschen ’t Flie ende de Lauwers" uit 1664 wordt Stania State als een "vernietigde Edele State" aangemerkt. In 1737 wordt Hans Hendrik van Haersma de nieuwe eigenaar, maar er is dan niet veel bruikbaars meer over van de State. Hans Hendrik trouwt met Anna Catharina van Scheltinga, maar zij sterft al in 1741 en dan hertrouwt hij met Dodonia van Wyckel. Hij was eerst officier in het leger, in 1733 secretaris van de Algemene Rekenkamer en in 1744 werd hij grietman van Oostdongeradeel. In 1738 liet hij de restanten van het huis tot de grond toe afbreken en een nieuwe villa bouwen volgens de eisen van de tijd en die van zijn stand als grietman en (groot)grondbezitter. Het was een gebouw van twee verdiepingen onder een zadeldak. De tuin werd aangelegd door J.H. Knoop, de hof-hovenier van prinses Maria Louise van Hessen-Kassel, die bij de Friezen beter bekend is als "Marijke Meu" (tante Marijke). Hans Hendrik overleed op Stania State op 17 maart 1757. De "Tegenwoordige Staat van Friesland" van omstreeks 1785 vermeldt: 'Stania ligt een weinig ten Noorden (van de Heemstra State), en is in laater tijd geheel weggebroken; doch van nieuws af opgebouwd, door wijlen de Heere Hans Hendrik van Haersma, in leven Grietman van Oostdongeradeel, die hier ook eene Schoone plantagie heeft aangelegd." Op 10 juni 1758 worden Jan de With en zijn vrouw Wikje Minnema de nieuwe eigenaar van "sekere Heerlijke Buitenplaats" voor 6.055 g.g. Jan was van oorsprong een Deen genaamd Jens Nielsen True. Hij was Commandeur in de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), welke functie hem bepaald geen windeieren legde. Later was hij officier bij de Admiraliteit van Friesland, maar toen had hij zijn schaapjes al lang op het droge. Hij trouwde op 19 april 1750 met Wikje Michiels Minnema, weduwe van Hendrik Canter Visscher. Jan noemde de state "Hofwegen" naar een schip dat hij voor de VOC als gezagvoerder had bevaren. Hij overleed op 12 september 1781 en Wikje op 25 maart 1786. Eerst is hun ene zoon Cornelis Michaël de With eigenaar van de State, maar als hij in 1792 ongehuwd en kinderloos sterft, wordt hij opgevolgd door zijn jongere broer Michaël de With. Hij trouwde met Ypkjen Rintske Boelardus van Boelens en dit echtpaar krijgt één zoon: Jan Frederik, die echter jong stierf. Michaël besluit de State in 1803 te verkopen en vestigt zich in Augustinusga. De nieuwe eigenaar wordt mr. Jacob Nanning du Tour, die de State voor 46.500 Caroliguldens koopt. Hij heeft geen geluk met het huis, want in 1813 breekt er brand uit, die het huis voor een deel in de as legt. Toch is het huis vrij snel weer door hem opgeknapt. In 1818 komt hij in het Floreenkohier voor als eigenaar en in februari 1821 verkoopt hij de State aan Mejuffrouw Teetske Medendorp, geboren Cats, die te Leeuwarden woont. De State wordt omeschreven als "state met hof en singels, groot vijf bunders en 51 roeden". Zij heeft de tuinman F. van der Linden in dienst, die in 1829 volgens de volkstelling uit dat jaar als 32-jarige de enige bewoner blijkt te zijn. In 1835 is het landgoed volgens gegevens van het Kadaster eigendom van Theodorus M.T. Looxma. De verkoop heeft waarschijnlijk een jaar eerder plaats gevonden. Bij de volkstelling in 1839 blijkt Stania State nog steeds te worden bewoond door Theodorus Marius Theresius Looxma, die geboren werd in Leeuwarden en dan 32 jaar oud is. Hij is bemiddeld genoeg om vermeld worden als "zonder beroep" en hij is getrouwd met Berendina Johanna Willinge, die ook 32 jaar oud is en in Assen geboren werd. Het echtpaar heeft twee dienstboden, Aaltje de Vries (36 jaar oud) en Jantje Schurer (31 jaar oud) in dienst en Douwe R. van der Klinse, (26 jaar oud) als dienstknecht. Looxma was eigenaar van een grote olieslagerij in Sneek en werd steenrijk in de Napoleontische tijd. Door de heer Looxma wordt er in 1856 een aanbouw gerealiseerd en drie jaar later, in 1859 laat hij het huis verbouwen, waarbij enkele muren, fundamenten en onderdelen van het oude huis zoals schouwen, betimmeringen e.d. opnieuw gebruikt worden. In 1874 wordt er ook nog een bergplaats gebouwd. De formele tuinen van Knoop werden door Lucas Pieters Roodbaard omgevormd tot een (Engelse) landschapstuin, waarbij hij echter een aantal oude bomen spaarde en die inpaste in zijn ontwerp. Roodbaard ontwierp o.a. ook de tuinen van De Klinze te Oudkerk, Ropta State te Wijnaldum en de Prinsentuin te Leeuwarden. Looxma bezat ook een herenhuis te Ferwerd, waar zijn vrouw het behang van één van de kamers had laten beschilderen met Chinezen, negers en wilde dieren. Dit behang werd naar een kamer op Stania State overgebracht, waarna die kamer in de volksmond de namen "Ferwerder kamer" en "Beestenkamer" kreeg. De heer Looxma is in 1876 op Stania State overleden en het huis gaat dan in eigendom (successie) over naar zijn weduwe, mevrouw Berendina Johanna Willinge, die in 1879 op Stania State sterft, 72 jaar oud. Na haar overlijden, vererft de State op hun dochter Catharina Theresia Looxma. Zij was gehuwd met Wilco Julius van Welderen baron Rengers, zoon van Willem Carel Gerard van Welderen Rengers en Jacoba van Andringa de Kempenaer. Wilco en Catharina trouwden op 26 oktober 1864 en erfden de state in 1885. Wilco, geboren op 14-11-1835 te Leeuwarden en overleden op 21-02-1916, was in 1885 burgemeester van Leeuwarden. ’s Winters woonden ze in een herenhuis aan de Nieuwestad te Leeuwarden en ’s zomers op de State. Zij kregen 9 kinderen: Willem Bernhard Reinier, Theodorus Marius Theresius, Quirina Jacoba, Berendina Johanna, Tjallinga Aurelia Wilhelmina, Age Johan, Johan Edzart, Daniël en Clara Carolina Anna Augusta. Rond 1916 bleef Clara C.A.A. van Welderen barones Rengers na de dood van haar ouders op Stania State wonen. Zij was ongehuwd, evenals haar broer Theo, die in 1895 Heemstra State had gekocht. Clara vestigde zich in 1934 in Wassenaar, waarheen Theo al 4 jaar eerder vertrokken was in verband met zijn werk als adviseur van Koningin Wilhelmina. In 1944 woonde zij aan de Noordersingel in Leeuwarden als evacué. Na de oorlog woonde zij in het tehuis voor voorname ouden van dagen ‘Spaaren Hout’ te Haarlem. Op 1 maart 1962 overleed zij op 74-jarige leeftijd. In 1934 kocht het St. Anthony Gasthuis te Leeuwarden de State, maar verkoopt het huis al vrij kort daarna aan een Schot van Nederlandse afkomst, een zeker Van Loon. Deze Van Loon verhuurde de State aan een stichting, die er een cultureel centrum van maakte, waarbij de State dienst deed als jeugdherberg, conferentieoord, theeschenkerij en uithof van het Fries Museum te Leeuwarden. Rond 1970 werd Stania State aangekocht door de gemeente Tytsjerksteradiel. Die liet de State in eerste instantie haar bestaande functies behouden. Vanaf die tijd werden tuin en bos opengesteld voor het publiek en door de prachtige aanleg een geliefd wandelgebied voor mensen uit Leeuwarden en omgeving. Later heeft de gemeente de State toch weer verkocht, want deze is nu eigendom van het Buro Vijn.
Bewoners	ca 1520 - 1533 Jeppe Stania, getrouwd met Margaretha Taeckedr. van Heemstra 1533 - 1546 Margaretha Taeckedr. van Heemstra 1546 - 1730 familie Van Heemstra 1730 - 1757 Hans Hendrik van Haersma 1759 - 1786 Jan de With, getrouwd met Wikje Michiels Minnema 1786 - 1792 Cornelis Michaël de With 1792 - 1803 Michaël de With, getrouwd met Ypkjen Rintske Boelardus van Boelens 1803 - 1821 mr. Jacob Nanning du Tour 1821 - 1834 Mejuffrouw Teetske Medendorp, geboren Cats 1834 - 1976 Theodorus Marius Theresius Looxma, getrouwd met Berendina Johanna Willinge 1876 - 1879 Berendina Johanna Willinge 1879 - 1916 Catharina Theresia Looxma, getrouwd met Wilco Julius van Welderen baron Rengers 1916 - 1934 Clara C.A.A. van Welderen barones Rengers 1934 St. Anthony Gasthuis te Leeuwarden 1934 - ca 1970 Van Loon ca 1970 gemeente Tytsjerksteradiel Buro Vijn
Huidige doeleinden	In het huis is nu een theeschenkerij en brasserie ingericht.
Opengesteld	Voor informatie over deze theeschenkerij, zie de eigen site ( INFO). De tuin bij het huis is vrij wandelgebied.
Foto's
Verantwoording	Tekst: C.W. Braaksma/J. Leemburg Bronnen: Aardrijkskundig Woordenboek van Van der Aa Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland, 1979 Nieuwe Dockumer Courant, 15 maart 1978 Tresoar (Ryksargyf fan Fryslân) Jan Willem Pereboom Jan van der Zwaag de heer S. de Beer de heer G. Mast Foto 1: Albert Speelman Foto 2: Stinsen en States, Adellijk wonen in Friesland, 1992 Afb. 1: Langs stinsen, states en andere voorname huizen in Friesland, 1979 Afb. 2: Stinsen en States, Adellijk wonen in Friesland, 1992 Afb. 3: Jan van der Zwaag